1. Εισαγωγή

 

Με δεδομένο ότι οι μαθητές έχουν σχηματίσει γνώμες και απόψεις σχετικά με τα διάφορα φαινόμενα (Brewer  & Vosniadou, 1984, p. 124 ˙  Driver et al., 1993, σ.2˙ Driver et al., 2000˙ Kόκκοτας 2000˙  Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.51˙ Κουλαϊδής 2002 ˙ Λάππα & Σταυρίδου, 2017), ότι αυτές αποτελούν τη δομή υποδοχής της νέας γνώσης και δεν μπορούν να αγνοηθούν (Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.51) αλλά και το ότι οι ιδέες αυτές είναι δυνατό να παραμείνουν αμετάβλητες ακόμα και μετά το πέρας της διδασκαλίας καθίσταται αναγκαία η καταγραφή τους (Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001α, σ.66).

 

Η καταγραφή των γνώμεων και των απόψεων σχετικά με το ηλιακό σύστημα και τα διάφορα φαινόμενα που σχετίζονται με αυτό (μέρα-νυκτα, εποχές κ.ά.) θα γίνει με κατάλληλο (ανώνυμο) ερωτηματολόγιο. Η επιλογή των ερωτήσεων θα γίνει με βάση τα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών. Δεν αποκλείεται να γίνουν ομαδικές συνεντεύξεις με σκοπό σκοπό την τελική σύνταξη του ερωτηματολόγιου (Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001β, σσ.185-205).

 

 

 

 

 

 

 

2.  ΟΙ  ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ  ΤΩΝ  ΜΑΘΗΤΩΝ  ΚΑΙ  Η  ΕΠΙΔΡΑΣΗ  ΤΟΥΣ  ΣΤΗ  ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ  ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ –ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

 

Στο παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών επικρατούσε η άποψη ότι το μυαλό των μαθητών είναι άγραφο χαρτί. Πάνω σ’ αυτό  θα καταγραφόταν η γνώση που θα μετέδιδε ο εκπαιδευτικός στο μαθητή, ο οποίος θα την επεξεργαζόταν με σκοπό να την  αφομοιώσει (Αντωνίου κ. συν. 2008, σ.13). Όμως οι σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι πριν ακόμη οι μαθητές διδαχθούν τυπικά τις Φυσικές Επιστήμες έχουν διαμορφώσει κάποιες ιδέες στην προσπάθειά τους  να εξηγήσουν το φυσικό κόσμο (Driver et al., 1993˙ Driver et al., 2000˙ Κουλαϊδής 2002˙ Kόκκοτας 2000). Αυτές οι απόψεις, αν και προσωπικές, είναι αρκετά διαδεδομένες και κοινές σε μεγάλο αριθμό μαθητών (Driver et al., 1993, σ.2˙ Driver et al., 2000, σ.36˙ Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.58).

Κάποιοι εκπαιδευτικοί έχουν διατυπώσει την άποψη ότι οι ιδέες αυτές πρέπει να αγνοούνται διότι αφ’ ενός είναι πολύπλοκες και μπερδεμένες και αφ’ εταίρου μπορεί ως απλοϊκές και ευκολονόητες να υιοθετηθούν από μερίδα συμμαθητών τους (Κουλαϊδής & Χατζηνικήτα, 2001, σ.77). Στον αντίποδα αυτής της άποψης βρίσκεται η θέση ότι οι απόψεις που έχουν ήδη σχηματίσει οι μαθητές πριν ακόμη διδαχθούν στο σχολείο τις Φυσικές Επιστήμες πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη γιατί επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία μάθησης. Τα επιχειρήματα που προβάλουν οι ερευνητές του πεδίου της διδακτικής των Φυσικών Επιστημών για να στηρίξουν αυτή τη θέση είναι:

• Οι απόψεις των μαθητών βρίσκονται σε συμφωνία με τις εμπειρίες των μαθητών και φαίνεται να αποτελούν ένα συνεκτικό σύνολο ικανό να δώσει εξηγήσεις και προβλέψεις που φαίνεται να αποδίδουν στην πράξη (Driver et al., 1993, σ.4˙ Vosniadou n.d.˙ Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.166).
  • Είναι ανθεκτικές  και παραμένουν  σταθερές ακόμη και μετά τη διδασκαλία. Συνήθως διατηρούνται παράλληλα με τις επιστημονικές γνώσεις που διδάσκονται στο σχολείο. (Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.58,161,165-168˙ Driver et al., 1993, σ.4).
• Δίνουν στοιχεία για τον τρόπο σκέψης του μαθητή και το πόσο απέχει αυτός από τον επιστημονικό τρόπο σκέψης  (Κουλαϊδής & Χατζηνικήτα, 2001, σ.87)
  • Αποτελούν τη δομή υποδοχής της νέας γνώσης. Είναι δηλαδή βασικά εργαλεία για την αποκωδικοποίηση και την αφομοίωση της νέας γνώσης   (Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001, σ.51)

Θεωρούμε ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά των απόψεων των μαθητών είναι καθοριστικά για την οργάνωση της μαθησιακής διεργασίας και θα προτείνουμε ένα τρόπο συγγραφής διδακτικού υλικού που θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη αυτές τις απόψεις.

 

3. Οι αντιλήψεις των μαθητών σε σχετικά θέματα με το Ηλιακό σύστημα – Οι κυριότερες περιπτώσεις ασαφών εκτιμήσεων.

 

 

Περιστρεφόμενο ή μη Γεωκενετρικό σύστημα

Οι φάσεις της Σελήνης με την εκλειψη

Αδυναμία στην κατανόηση του συστήματος Γης – Σελήνης

Αδυναμία στην κατανόηση της βαρύτητας στην έννοια του βάρους και στην ερμηνεία της πτώσης των σωμάτων

Αδυναμία να εξηγήσουν τη διμουργία εποχών.

Αδυναμία στη κατανόηση των αποστάσεων.

Αδυναμία στο διαχωρισμό πλανητών απλανών. .....

 

Οι παραπάνω διαπιστώσεις προέκυψαν από τα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών (Brewer & Vosniadou, 1984˙ Bailey & Slater 1987˙ Driver et al., 1993˙ Jones, Lynch & Reesink 1987˙ Κουλαϊδής 2002˙ Λάππα & Σταυρίδου, 2017˙  Lindell & James˙ Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001).

 

 

 

 

 

 

 

 

3. ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ 

 

3.1  Ερωτήσεις κλειστού τύπου

Ερωτήσεις Σωστού – Λάθους

Γράψτε Σ αν θεωρείται ότι η πρόταση είναι σωστή ή γράψτε  Λ αν θεωρείται ότι η πρόταση είναι λανθασμένη

 1.  Ο Ήλιος κινείται γύρω από τη Γη.

2.  Η Σελήνη κινείται γύρω από τη Γη

3.  Οι πλανητες κινούνται γύρω από τη Γη

4.  Οι πλανητες κινούνται γύρω από τον Ήλιο.

5.  Οι κομήτες δεν είναι μέλη του Ηλιακού μας συστήματος

6.  Ο Γαλαξίας είναι μέλος του Ηλιακού μας συστήματος

7.  Η Γη είναι ο πλησιέστερος στον Ήλιο πλανήτης

8.  Οι πλανήτες έχουν το δικό τους φως

9.  Η Σελήνη έχει το δικό της φως

10.  Ο Γαλαξίας είναι μέλος του Ηλιακού μας συστήματος

11.  Όλα τα ουράνια σώματα κινούνται κυκλικά

12.  Βαρύτητα υπάρχει μόνο στη Γη

13.  Το καλοκαίρι η Γη είναι κοντά στον Ήλιο

 

 

 

 

Ερωτήσεις Πολλαπλών επιλογών  Κυκλώστε τη σωστή απάντηση.

 

1.  Οι πλανήτες του Ηλιακού μας συστήματος είναι

α.  8           β.   6          γ.  7           δ.  8          ε.  9        στ. 10

 

2.  Ο μεγαλύτερο πλανήτης του Ηλιακού μας συστήματος είναι

α.  η Γη          β.   ο Άρης         γ.  ο  Κρόνος         δ.  ο Δίας        ε.  ο Ουρανός        στ. ο Ήλιος

 

3.  Πανσέλληνο έχουμε κάθε

α. κάθε μέρα      β. κάθε εβδομάδα       γ.  15  μέρες περίπου        ε.  κάθε μήμα  περίπου                   ε. μια φορά το χρόνο           

 

4.  Παρατηρείτε μια Σελήνη με το ακόλουθο σχήμα.

Τι ώρα θα μπορούσε να είναι ;

α.  την Αυγή    β.  κάποια στιγμή μεταξύ αυγής και μεσημεριού       γ.  Μεσημέρι                     δ. κάποια στιγμή μεταξύ  μεσημεριού και απογεύματος       ε.  στη δυση του ήλιου

στ. Μεσάνυχτα    ζ. Στο μέσο της διαδρομής ανάμεσα στα μεσάνυχτα και την αυγή

η. Οποιαδήποτε στιγμή της νύχτας     θ. Κάθε ώρα της ημέρας ή της νύχτας

 

Ερωτήσεις ανοιχτής απάντησης

1.  Μπορείς να εξηγήσεις πως δημιουργείται η μέρα και η νύχτα ;

2.  Μπορείς να εξηγήσεις πως δημιουργούνται οι φάσεις της Σελήνης (πανσέληνος, μισοφέγγαρο κ.ά) ;

3.    Μπορείς να εξηγήσεις πως δημιουργούνται οι εποχές ;

4.  Μπορείς να εξηγήσεις τις εκλείψεις της Σελήμης και του Ήλιου ;

 

Η επιλογή των ερωτήσεων έγινε με βάση τα ευρήματα των εμπειρικών ερευνών. (Brewer  & Vosniadou, 1984˙ Bailey &  Slater 1987˙  Driver et al., 1993˙ Jones, Lynch & Reesink 1987˙   Κουλαϊδής 2002˙ Lindell & James˙       .d.˙       Χατζηνικήτα & Χρηστίδου, 2001).

 

 

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η μεταφορά της επιστημονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη, όσον αφορά τις Φυσικές  Επιστήμες, δεν είναι μια απλοποίηση της πρώτης, αλλά ένας ουσιαστικός μετασχηματισμός της με εμφανείς διαφορές (Σταυρίδου, 1995, σ.24˙ Τσατσαρώνη & Κουλαϊδής, 2001, σ.132). Στα πλαίσια αυτών των μετασχηματισμών είναι απαραίτητο να λαμβάνονται υπόψη οι αντιλήψεις των μαθητών για την εκάστοτε περίπτωση γιατί όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Ausubel «Η μάθηση επιτυγχάνεται  όταν επιτυγχάνεται ο συσχετισμός της νέας γνώσης με μια προϋπάρχουσα και η ενσωμάτωσή της σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο που ήδη υπάρχει» (οπ. αναφ. Θεοδωρόπουλος κ.συν., 2007, σ.9).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Bailey J. &  Slater T.  (2003) A Review of Astronomy Education Research    ,  Astronomy Education Review,  VL  - 2, DOI:  10.3847/AER2003015

 

 

 

Bailey J. &  Slater T.  (1987)  A contemporary review of K-16 Astronomy education research στο Pasachoof J. & Percy J.  Teaching and Learning Astronomy: Effective Strategies for Educators Worldwide Cambridge University Press. 

 

BISS J. (2001). Από την Πρακτικο-Βιωματική Γνώση στη Σχολική Εκδοχή της Επιστημονικής  Γνώσης: Το Παράδειγμα του Piaget  Στο: ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β., κ.συν.  Διδακτική των Φυσικών Επιστημών  Τόμος Α (σελ. 189-209)  Πάτρα:  Ε.Α.Π.

 

Brewer W. & Vosniadou S.  (1984)  Mental Models of the Day/Night Cycle in Cognitive Sciens 18 (pp. 123-183) 

Ανακτήθηκε στις 09-07-2018

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/10.1207/s15516709cog1801_4

 

 

 

Γαβρίλης Κ., Μεταξά Μ., Νιαρχος Π. & Παπαμιχάλης Κ.  (2005) Στοιχεία Αστρονομίας & διαστημικής Β΄Τάξη Ενιαίου Λυκείου Αθήνα:  ΟΕΔΒ

 

DRIVER R.,  GUESNE E.  & TIBERGHIEN A.   (1993).  Οι  Ιδέες  των παιδιών στις φυσικές Επιστήμες  Αθήνα:  Ένωση Ελλήνων Φυσικών – Τροχαλία    

 

DRIVER R., SQUIRES A., RUSHWORTH P., WOOD-ROBINSON V.  (2000).  Οικο-Δομώντας τις Έννοιες των Φυσικών Επιστημών – Μια Παγκόσμια Σύνοψη των Ιδεών των Μαθητών Αθήνα:  Τυπωθήτω - Δαρδανός    

 

 

 

 

 

Jones Β., Lynch Ρ. & Reesink C. (1987) Children's conceptions of the earth, sun and moon,International Journal of Science Education, 9:1, 43-53, DOI: 10.1080/0950069870090106

 

 

ΚΟΚΚΟΤΑΣ  Π.   (Επιμ.) (2000). Διδακτικές Προσεγγίσεις στις Φυσικές Επιστήμες Σύγχρονοι Προβληματισμοί  Αθήνα: Τυπωθήτω - Δαρδανός    

 

 

ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β.   (Επιμ.) (2002). Αναπαραστάσεις του Φυσικού Κόσμου  Αθήνα: Gutenberg

 

ΛΑΠΠΑ Ε., ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ ΑΙΚ. (2017)  Διερεύνηση των ιδεών μαθητών Ε’ τάξης Δημοτικού για το φαινόμενο των εποχών του έτους και διδακτική παρέμβαση με ΤΠΕ Στο: ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ Τόμος 2, Τεύχος 1-2, Σελίδες 141-169

  Αθήνα: Κλειδάριθμος

  Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο: earthlab.uoi.gr/thete/index.php/thete/article/download/27/35

Ανακτήθηκε στις 09-07-2018

 

Lindell R. & James O. (2002) Developing the Lunar Phases Concept Inventory

Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

https://www.researchgate.net/publication/242089201_Developing_the_Lunar_Phases_Concept_Inventory

 

ΣΟΛΟΜΟΝΙΔΟΥ Χ. & ΣΤΑΥΡΙΔΟΥ Ε.  (2000).  Εναλλακτικές Ιδέες Μαθητών/τριων για Βασικές Έννοιες της Χημείας και η Σημασία τους για τη Βελτίωση των Μαθησιακών Αποτελεσμάτων  Στο:  ΚΟΚΚΟΤΑΣ  Π.   (Επιμ.) (2002). Διδακτικές Προσεγγίσεις στις Φυσικές Επιστήμες Σύγχρονοι Προβληματισμοί  Αθήνα: Τυπωθήτω - Δαρδανός    

 

 

ΤΣΑΤΣΑΡΩΝΗ Α.  &  ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β.,  (2001). Επιστημονική  Γνώση και Σχολική Φυσικο- Επιστημονική  Γνώση: Απλοποίηση ή Αναπλαισίωση. Στο: ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β., κ.συν.  Διδακτική των Φυσικών Επιστημών  Τόμος   (σελ. 141-148) Πάτρα:  Ε.Α.Π.

 

  VOSNIADOU S. (n.d.). Mental Models in Conceptual Development.

  Διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο:

http://www.cs.phs.uoa.gr/el/staff/vosniadou/Mental%20Models%20in%20Conceptual%20Development_en.pdf  (13/10/2009).

 

XATZHNIKHTA B. & ΧΡΗΣΤΙΔΟΥ Β., (2001α). Πρακτικο-Βιωματική Γνώση των Μαθητών: Γενικά Χαρακτηριστικά Στο: ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β., κ.συν.  Διδακτική των Φυσικών Επιστημών  Τόμος Α (σελ. 153-178)  Πάτρα:  Ε.Α.Π.

 

 

XATZHNIKHTA B. & ΧΡΗΣΤΙΔΟΥ Β., (2001β). Μέθδοι Καταγρφής της  Πρακτικο-Βιωματική Γνώσης.  Στο: ΚΟΥΛΑΪΔΗΣ Β., κ.συν.  Διδακτική των Φυσικών Επιστημών  Τόμος Β (σελ. 153-178)  Πάτρα:  Ε.Α.Π.