Γνωστικά εργαλεία
Γνωστικά εργαλεία
Γνωστικά εργαλεία
Με τον όρο «γνωστικά εργαλεία» χαρακτηρίζονται τα ψυχολογικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν νοητικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα σε κρίσεις θυμού κάποιος μπορεί να μετράει ως το 20 για να εμποδίσει τον θυμό του να ξεσπάσει. Χρησιμοποιεί λοιπόν ένα ψυχολογικό εργαλείο. Η τεχνική αυτή δεν αποτελεί γνωστικό εργαλείο, μια που έχει στόχο να αποτρέψει μια συναισθηματική αντίδραση και δε σχετίζεται με κάποιο γνωστικό θέμα. Αντίθετα, μια κλωστή δεμένη γύρω από ένα δάχτυλο, ένας μαθηματικός τύπος, μια λίστα για ψώνια, ένα πρότυπο αλληλογραφίας, μία ακροστιχίδα, μια ατζέντα, ένα σύστημα ταξινόμησης βιβλίων, αποτελούν γνωστικά εργαλεία, γιατί συνδέονται με πράγματα που επιζητούμε να οργανώσουμε, ώστε να μπορούμε εύκολα να τα ανακαλέσουμε ή και να τα αξιοποιήσουμε σε δραστηριότητες που αφορούν το γνωστικό κομμάτι της συμπεριφοράς μας. Με μια φράση, τα γνωστικά εργαλεία υποκαθιστούν μέρος της νοητικής μας δραστηριότητας
Η χρήση του χαρακτηρισμού «γνωστικό εργαλείο» για τις ΤΠΕ επηρεάστηκε από την προοδευτική διάδοση της θεωρίας του Vygotsky (Καρασαββίδης, 2006). Όταν μιλάμε για γνωστικά εργαλεία στο χώρο των ΤΠΕ, αναφερόμαστε συνήθως σε εφαρμογές των ΤΠΕ, οι οποίες υποστηρίζουν την οργάνωση και την αναπαράσταση γνώσεων και απαιτούν από το χρήστη να σκεφτεί κριτικά, για να τις χρησιμοποιήσει (Kommers, Jonassen, Mayes,1992. Jonassen, 1996. Jonassen et al., 1998). Τα γνωστικά εργαλεία διαμορφώθηκαν ή αναπτύχθηκαν για να λειτουργήσουν ως συνεργάτες, για να υποστηρίξουν και να διευκολύνουν την κριτική σκέψη και την «ανώτερη μάθηση» (higher order learning) (Reeves, 1999). Οι εφαρμογές αυτές, συχνά, είναι λογισμικά «ανοιχτού περιεχόμενου», δηλαδή λογισμικά τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ενασχόληση με διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, για να προάγουν τις γνωστικές δυνάμεις των μαθητών (Jonassen & Reeves, 1996). Υποστηρίζεται ότι οι μαθητές, χρησιμοποιώντας τις ΤΠΕ ως γνωστικά εργαλεία, αποκτούν βαθύτερη κατανόηση του υλικού το οποίο επεξεργάζονται (Mayes, 1992). Οι δυνατότητές τους δεν έχουν να κάνουν με την παρουσίαση γνώσης για μεταφορά στο μυαλό του μαθητή, αλλά διευκολύνουν διαδικασίες οικοδόμησης γνώσης. γι? αυτό και τα γνωστικά εργαλεία ονομάζονται «εργαλεία οικοδόμησης της γνώσης - εργαλεία που επεκτείνουν το νου» (Jonassen, 1992: 3).
Χρησιμοποιώντας γνωστικά εργαλεία, οι μαθητές λειτουργούν ως σχεδιαστές: αναλύουν το περιβάλλον, αξιολογούν πληροφορίες, ερμηνεύουν, οργανώνουν την προσωπική τους γνώση και παρουσιάζουν όσα ξέρουν σε άλλους ανθρώπους (Jonassen, 2004: 2). Σύμφωνα με τους Robertson, Elliot & Robinson (2007), οι δραστηριότητες οι οποίες υποστηρίζονται με τα γνωστικά εργαλεία είναι:
· η αναζήτηση πληροφοριών (μέσω των βάσεων δεδομένων ή των μηχανών αναζήτησης όπως τα Google, Yahoo, Alta Vista)
· η παρουσίαση πληροφοριών (μέσω των προγραμμάτων για την οργάνωση γραφικών, και το σχεδιασμό εννοιολογικών χαρτών, όπως το inspiration, το powerPoint, το Word)
· η οργάνωση γνώσης, δηλαδή η εγκαθίδρυση σχέσεων ανάμεσα στις πληροφορίες, με τη οικοδόμηση, την αναδόμηση και την επεξεργασία των πληροφοριών (μέσω των λογιστικών φύλλων, των εργαλείων αναπαράστασης και των εργαλείων συγγραφής κειμένου, όπως τα Inspiration, Excel, Word, HyperAuthor)
· η ενσωμάτωση γνώσης για την οικοδόμηση μιας μεγαλύτερης σειράς πληροφοριών, η σύνδεση νέας με παλαιότερη γνώση (μέσω εργαλείων εννοιολογικής χαρτογράφησης, με προσομοιώσεις, διαδικτυακές συνομιλίες, τηλε-συνομιλίες)